Psychoterapia w Polsce – wytyczanie ścieżki do zawodu psychoterapeuty

Obecnie, kiedy zdrowie psychiczne staje się coraz ważniejszym elementem naszego codziennego życia, zawód psychoterapeuty odgrywa coraz większą rolę. Ta tendencja wzrostowa była szczególnie zauważalna w dobie pandemii COVID-19 i utrzymuje się do teraz. Jednak w Polsce, w odróżnieniu od wielu innych państw, nie istnieje bezpośrednia regulacja prawna zawodu psychoterapeuty. Ustawa o wykonywaniu zawodu psychoterapeuty, to kwestia przyszłości. Z uwagi na powyższe, ten brak konkretnej legislacji budzi wiele pytań i wątpliwości, zwłaszcza jeśli chodzi o materię zdobywania kwalifikacji niezbędnych do wykonywania tego zawodu.

Psychoterapia może przybierać różne formy i podejścia tzw. nurty psychoterapii i związane z danym nurtem, metody postępowania. Różna jest także profesja podstawowa osób, które zdobywają kwalifikacje do wykonywania zawodu psychoterapeuty (np. psycholog, lekarz, pedagog itp.). Natomiast wybór odpowiedniego terapeuty może być kluczowy dla skutecznego leczenia pacjenta (tj. leczniczego oddziaływania na jego psychikę). W sytuacji, gdy nie istnieją jednoznaczne wytyczne co do wykształcenia, doświadczenia i kompetencji wymaganych od psychoterapeutów, pacjenci mogą mieć powody do obaw.

Warto też zadać sobie pytanie, w jakich obszarach psychoterapeuci świadczą swoje usługi. Czy działają na rynku usług prywatnych, gdzie psychoterapia jest komercyjna i pacjenci płacą za nią samodzielnie, czy może pracują w ramach ochrony zdrowia, gdzie ich usługi mogą być gwarantowane lub częściowo refundowane przez system opieki zdrowotnej.

 

 

Psychoterapeuci w systemie ochrony zdrowia – świadczenia gwarantowane

W rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2013 roku w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej (Dz. U. 2022, poz. 262 z późn. zm.), można znaleźć konkretne wytyczne dotyczące kwalifikacji i warunków, jakie psychoterapeuci muszą spełnić, aby świadczyć usługi wskazane w tym akcie prawnym.

Zgodnie z przedmiotowym rozporządzeniem, psychoterapeuta musi spełnić następujące warunki:

• Posiadanie dyplomu lekarza lub magistra psychologii, pielęgniarstwa, pedagogiki, resocjalizacji lub spełnienie warunków określonych w art. 63 ust. 1 ustawy o zawodzie psychologa.
• Ukończenie szkolenia podyplomowego w zakresie oddziaływań psychoterapeutycznych, które muszą być prowadzone metodami o udowodnionej naukowo skuteczności. Szkolenie to powinno obejmować co najmniej 1200 godzin, a stosowane metody mogą być psychoterapią psychodynamiczną, poznawczo-behawioralną lub systemową. Alternatywnie, psychoterapeuta, który ukończył podyplomowe szkolenie przed rokiem 2007, musi spełnić wymagania czasowe określone w programie tego szkolenia.
• Posiadanie certyfikatu psychoterapeuty, który poświadcza ukończenie szkolenia zakończonego egzaminem przeprowadzonym przez komisję zewnętrzną. Ważne jest, że komisja ta nie może składać się z przedstawicieli podmiotu kształcącego, a certyfikat psychoterapeuty jest wydawany przez stowarzyszenie, które jest odpowiedzialne za przeprowadzenie tego egzaminu.
• Warunki Dodatkowe: Poza podstawowymi kwalifikacjami, rozporządzenie Ministra Zdrowia określa także warunki dodatkowe, jakie muszą być spełnione przez psychoterapeutę. Przykładowo, osoba posiada certyfikat psychoterapeuty lub ukończyła drugi rok szkolenia do uzyskania certyfikatu psychoterapeuty, a także w przypadku psychoterapeuty: posiada co najmniej czteroletnie doświadczenie w zawodzie psychoterapeuty.

Podobnie, rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 czerwca 2019 roku w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień (Dz. U. 2019, poz. 1285 z późn. zm.), wyznacza konkretną ścieżkę kwalifikacji dla osób prowadzących psychoterapię w ramach systemu ochrony zdrowia.

Rozporządzenie precyzyjnie określa warunki, jakie muszą być spełnione przez osoby, które zamierzają świadczyć usługi psychoterapeutyczne w ramach świadczeń gwarantowanych. Osoba prowadząca psychoterapię musi łącznie spełniać następujące kryteria:

• Posiadanie tytułu zawodowego lekarza lub tytułu zawodowego magistra pielęgniarstwa, lub magistra po ukończeniu studiów na kierunku psychologii, pedagogiki, resocjalizacji, socjologii lub spełnienie warunków określonych w art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów.
• Ukończenie szkolenia podyplomowego w zakresie oddziaływań psychoterapeutycznych, które muszą być prowadzone metodami o udowodnionej naukowo skuteczności. Szkolenie to powinno obejmować co najmniej 1200 godzin, a stosowane metody mogą być psychoterapią psychodynamiczną, poznawczo-behawioralną lub systemową. Alternatywnie, osoba, która ukończyła podyplomowe szkolenie przed rokiem 2007, musi spełnić wymagania czasowe określone w programie tego szkolenia.
• Posiadanie certyfikatu psychoterapeuty, który poświadcza ukończenie szkolenia zakończonego egzaminem przeprowadzonym przez komisję zewnętrzną wobec podmiotu kształcącego. Istotne jest, że komisja ta nie może zawierać przedstawicieli podmiotu kształcącego, a certyfikat psychoterapeuty jest wydawany przez stowarzyszenia, które są odpowiedzialne za przeprowadzenie tego egzaminu.

 

Rozporządzenie koszykowe – szkolenia specjalizacyjne

W kontekście zdobywania kwalifikacji w zakresie psychoterapii nie sposób także pominąć ustawę z dnia 24 lutego 2017 roku o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (Dz. U. 2023, poz. 506 z późn. zm.) oraz akt wykonawczy do tej ustawy (obecnie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 czerwca 2017 roku w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia Dz.U. 2022, poz. 342 z późn. zm.). Specjalizacje objęte tym rozporządzeniem to:

• Epidemiologia,
• Fizyka medyczna,
• Inżynieria medyczna,
• Neurologopedia,
• Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna,
• Psychologia kliniczna,
• Zdrowie publiczne,
• Zdrowie środowiskowe,
• Mikrobiologia,
• Toksykologia,
• Przemysł farmaceutyczny,
• Radiofarmacja,
• Surdologopedia,
• Psychoseksuologia,
• Embriologia kliniczna,
• Psychoterapia dzieci i młodzieży,
• Chirurgiczna asysta lekarza,
• Psychoterapia uzależnień,
• Medyczna genetyka molekularna,
• Psychoterapia.

W dniu 24 czerwca 2023 roku weszło w życie nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia zmieniające zasady specjalizacji w dziedzinach związanych z ochroną zdrowia. To właśnie ta regulacja wprowadziła szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie psychoterapii dotyczącej oddziaływań wobec pacjentów dorosłych. Szkolenie specjalizacyjne będzie prowadzone w jednostkach akredytowanych, na podstawie programu specjalizacji zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw zdrowia oraz zakończone Państwowym Egzaminem Specjalizacyjnym w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia. Już wcześniej została bowiem wprowadzona droga w zakresie uzyskiwania specjalizacji w obszarze psychoterapii dzieci i młodzieży (od 7 lutego 2019 roku).

W domyśle, ma to na celu standaryzację procesu kształcenia w Polsce. W rzeczywistości, takie działania doprowadziły do wykreowania dwóch ścieżek zdobywania kwalifikacji do wykonywania zawodu psychoterapeuty – specjalizacji i certyfikacji (długoletniego już systemu szkolenia i certyfikacji przyszłych psychoterapeutów w szkołach psychoterapii, zakończonego egzaminem certyfikacyjnym organizowanym w ramach stowarzyszeń lub towarzystw zrzeszających psychoterapeutów).

Ustawa o niektórych zawodach medycznych – ścieżki zdobywania kwalifikacji

Ważną zmianę w zakresie ścieżek kształcenia psychoterapeutów wprowadzi także ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 roku o niektórych zawodach medycznych, jako zmiany do ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 87 i art. 106, które wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2024 roku (dot. psychoterapii), czy też innych przepisów wskazanych w art. 108 tej ustawy.

Warto zaznaczyć, że te zmiany dotyczą tych psychoterapeutów/przyszłych psychoterapeutów, którzy świadczą swoje usługi w podmiotach leczniczych (po zmianach art. 5 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego będzie rozbudowany i zostaną wprowadzone ustępy, stąd w ust. 1: Opieka zdrowotna nad osobami z zaburzeniami psychicznymi jest wykonywana w ramach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej, zwłaszcza psychiatrycznej opieki zdrowotnej – w formie pomocy doraźnej, ambulatoryjnej, dziennej, szpitalnej i środowiskowej oraz w domach pomocy społecznej).

Nowa ustawa o niektórych zawodach medycznych wprowadza ważne zmiany w obszarze:

• Uznanie Certyfikatów Psychoterapeutycznych

Ustawa uznaje certyfikaty wydawane przez stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów. Oznacza to, że te certyfikaty będą miały ważność w świetle prawa w akcie prawnym rangi ustawowej.

• Nurty Psychoterapii 

Ustawa rozpoznaje pięć różnych podejść do psychoterapii, od humanistycznej i integracyjnej po poznawczo-behawioralną, psychoanalityczną, psychodynamiczną i systemową.

• Szkolenie a Prowadzenie Sesji 

Osoby w trakcie szkolenia (po drugim roku) i posiadające dyplom na poziomie PRK VII (na poziomie VII Polskiej Ramy Kwalifikacji potwierdza dyplom ukończenia studiów drugiego stopnia oraz dyplom ukończenia jednolitych studiów magisterskich) będą mogły prowadzić sesje psychoterapii, niezależnie od swojego wcześniejszego wykształcenia.

• Egzamin Specjalizacyjny w Psychoterapii 

Ustawa umożliwia osobom spełniającym warunki art. 106 nieograniczony dostęp do egzaminu specjalizacyjnego PESoz (Państwowy Egzamin Specjalizacyjny w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia) w dziedzinie psychoterapii, co otwiera nowe możliwości w obszarze ochrony zdrowia.

• Superwizja 

Teraz będzie obowiązek superwizji dla adeptów psychoterapii, co podnosi standardy i zapewnia lepszą jakość usług.

• Całościowe Szkolenie w Psychoterapii 

Od 2024 roku szkolenie w podmiocie szkolącym będzie musiało trwać co najmniej 1200 godzin i zawierać superwizję psychoterapii, staże oraz psychoterapię własną/doświadczenie własne. To lepsze przygotowanie przyszłych psychoterapeutów.

• Egzamin Certyfikacyjny 

Ustawa dokładnie określa, że egzamin certyfikacyjny musi być zewnętrzny i odbywać się poza miejscem szkolenia, co gwarantuje obiektywną ocenę kwalifikacji.

Nie ma jednak żadnych wątpliwości, że wskazane przepisy stanowią zaburzenie dotychczasowego sposobu kształcenia i uzyskiwania kwalifikacji do wykonywania zawodu psychoterapeuty. Do tej pory, to wiodące stowarzyszenia lub towarzystwa zrzeszające psychoterapeutów, wyznaczały zasady zdobywania tych kwalifikacji. Pojawia się także pytanie, jak nowe regulacje prawne wpłyną na rynek usług prywatnych, kiedy psychoterapeuta będzie świadczył swoje usługi w prywatnym gabinecie bądź w podmiocie, który nie prowadzi działalności leczniczej.

 

System kształcenia psychoterapeutów i zdobywania kwalifikacji – szanse i zagrożenia

W kontekście powołanych regulacji, tych obowiązujących i tych, które w najbliższym czasie wejdą w życie, warto zadać sobie pytanie: jakie szanse i zagrożenia implikuje taki stan sprawy?

Wprowadzenie ścieżki specjalizacyjnej, to możliwość podjęcia innej drogi. Co z kolei, będzie się wiązało z poniesieniem niższych kosztów kształcenia niż te, które wynikają ze struktury szkoleń i certyfikacji, ciągłego doskonalenia zawodowego w ramach pieczy sprawowanej przez stowarzyszenia lub towarzystwa zrzeszające psychoterapeutów, w tych ośrodkach kształcenia, które posiadają ich akredytację. Już teraz widoczna jest tendencja powstawania kursów/studiów podyplomowych na uczelniach wyższych (w tym głównie prywatnych), które będą ubiegały się o uzyskanie akredytacji Ministra Zdrowia według programu specjalizacji (jeszcze taki program nie został opracowany).

Wątpliwości budzi jednak to, czy po uzyskaniu specjalizacji zakończonej stosownym egzaminem państwowym, osoby będą podejmowały dalsze kroki w celu aktualizacji swojej wiedzy i umiejętności? Co z obowiązkiem przestrzegania zasad etycznych – jeżeli tych osób nie będą obowiązywały kodeksy prywatnych towarzystw czy stowarzyszeń psychoterapeutycznych? A przede wszystkim, czy opracowane programy szkolenia i prowadzenie szkoleń, będzie realnie i w takim samym stopniu przygotowywało do wykonywania zawodu psychoterapeuty, jak ma to miejsce w przypadku procesu certyfikacji? Co z superwizją w przypadku takich osób, już po pozytywnym rozstrzygnięciu egzaminu specjalizacyjnego?

Z drugiej strony, w razie dokonania wyboru ścieżki certyfikacji, należy liczyć się z wysokimi kosztami, jakie przyszły psychoterapeuta musi ponieść. Powstaje też niepewność co do tego, czy po zdaniu egzaminu certyfikacyjnego, taki specjalista będzie mógł świadczyć usługi w systemie ochrony zdrowia, w szczególności w obszarze świadczeń gwarantowanych. Czy w przypadku wyboru między osobą, która ukończyła ścieżkę specjalizacyjną, a osobą, która ukończyła ścieżkę certyfikacji nadal Minister Zdrowia będzie dopuszczał każdą z tych osób do wykonywania takich świadczeń w równym stopniu, czy ta tendencja nie ulegnie zmianie?

Pojawia się także zasadne pytanie, co z osobami, które będą świadczyły usługi psychoterapeutyczne na rynku prywatnym, w prywatnych gabinetach, poza podmiotami prowadzącymi działalność leczniczą. Czy takie osoby także mają obowiązek ukończenia ścieżki specjalizacyjnej czy certyfikacyjnej, aby mogły leganie świadczyć usługi psychoterapeutyczne, posługiwać się tytułem psychoterapeuty i wskazywać w zakresie swoich usług psychoterapię? Obecnie, wcale nie jest to takie jednoznaczne. W związku z tym, rodzi się wątpliwość co z dobrem klientów/pacjentów osób, które nie przejdą żadnej z tych ścieżek?

Omawiając tematykę zdobywania kwalifikacji do wykonywania zawodu psychoterapeuty, w świetle obecnych i przyszłych regulacji, nie sposób uniknąć wrażenia, że potrzebne jest kompleksowe, a zarazem jednoznaczne uregulowanie tej materii. Takie, które z jednej strony będzie dawało pewność prawa do wykonywania zawodu samym psychoterapeutom, a z drugiej gwarantowało bezpieczeństwo i wysoką jakość świadczonych usług bezpośrednim beneficjentom takiej pomocy, także na rynku usług komercyjnych.

To już koniec. Dziękuję za Twoją uwagę:)

Jeżeli potrzebujesz pomocy w tematach z branży psychoterapeutycznej, zachęcam do kontaktu.

Stan prawny na dzień: 18.10.2023 r.

Wpis na blogu nie stanowi porady prawnej. Artykuł odnosi się do ogólnej sytuacji prawnej, dlatego nie może stanowić rozwiązania dla indywidualnego problemu. Jeżeli potrzebujesz indywidualnej konsultacji, zapraszam do kontaktu.