Zakaz konkurencji – co warto o nim wiedzieć? Część 1

Stan prawny na dzień: 22.10.2020 r.

Wpis na blogu nie stanowi porady prawnej. Artykuł odnosi się do ogólnej sytuacji prawnej, dlatego nie może stanowić rozwiązania dla indywidualnego problemu. Jeżeli potrzebujesz indywidualnej konsultacji, zapraszam do kontaktu.

Klauzula zakazu konkurencji jest to kolejny obok klauzuli poufności instrument, który pozwala na ochronę przedsiębiorcy przed zagrożeniem naruszenia lub naruszeniem jego interesu gospodarczego. Zastrzeżenie takiego zakazu konkurencji będzie inaczej regulowane przez przepisy prawa pracy, a inaczej przez przepisy kodeksu cywilnego. Istnieją też ustawowe zakazy konkurencji wynikające z przepisów kodeksu spółek handlowych. Z kolei nowością jest możliwość wypowiedzenia umowy o zakazie konkurencji w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19. W moim dzisiejszym artykule postaram się wyjaśnić możliwie jak najprościej i skrótowo, co warto wiedzieć o zakazie konkurencji i o czym pamiętać przy zawieraniu takich klauzul?

W pierwszej kolejności zachęcam Cię do zapoznania się moim wcześniejszym wpisem dotyczącym klauzuli poufności, tutaj. Dzięki temu, będziesz mógł porównać klauzulę poufności i klauzulę zakazu konkurencji.

W drugiej kolejności zaznaczam, że artykuł został podzielony na dwie części. W tym wpisie przedstawię przykłady ustawowego zakazu konkurencji w spółkach handlowychi skupię się na omówieniu zakazu konkurencji na gruncie przepisów prawa pracy.

Zakaz konkurencji w kodeksie spółek handlowych

(ustawowy zakaz konkurencji)

W kodeksie spółek handlowych(regulacje dotyczące spółek osobowych i spółek kapitałowych), możesz znaleźć przykładowo, takie zakazy konkurencji:

• 56 k.s.h. (spółka jawna):

1.  Wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki.

2.  Wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki.

• 211 k.s.h. (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością):

1. Członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu.

2. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody udziela organ uprawniony do powołania zarządu.

UWAGA:w przypadku umowy spółki cywilnej, przypomnę, że spółka cywilna to nie jest spółka w świetle przepisów kodeksu spółek handlowych, a typowa umowa, brak regulacji ustawowych i dlatego należałoby w umowie spółki cywilnej zawrzeć analogiczne rozwiązania, jak te przedstawione powyżej.

Zakaz konkurencji w kodeksie pracy

W przypadku zawierania umów o zakazie konkurencji z pracownikami, w grę wchodzą dwa rodzaje umów o zakazie konkurencji:

1. w czasie trwania stosunku pracy (art. 101 z indeksem 1 kodeksu pracy),
2. po ustaniu stosunku pracy (art. 101 z indeksem 2 kodeksu pracy).

Przejdę teraz do omówienia tych konkretnych przepisów.

• PODSTAWOWE INFORMACJE O KAŻDEJ Z UMÓW

Ad. 1

• Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy jest zawierana z pracownikiem na okres pozostawania w stosunku pracy z pracodawcą (do ustania stosunku pracy).
• Jest zawierana jako odrębna umowaobok umowy o pracę w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
• Zgodnie z nią, pracownik nie może prowadzićdziałalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.
• Jest nieodpłatna, ale strony mogą umówić się na wprowadzenie odpłatnego zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy.
• Należy określić zakres zakazu konkurencjiw takiej umowie (rodzaj zakazanej działalności, nazwa czy kategoria podmiotów, na których rzecz nie można pracować lub świadczyć usług).
• Możliwość dochodzenia przez pracodawcę wyrównania szkody od pracownika, który naruszył zakaz konkurencji przewidziany w umowie – tutaj odsyłam do art. 101 z indeksem 1 § 2 k.p.

Ad. 2

• Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy obowiązuje od dnia następnego po ustaniu stosunku pracy.
• Jest zawierana jako odrębna umowaobok umowy o pracę w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
• Należy dokładnie określić czas przez jaki taka klauzula będzie obowiązywała umowa przestaje obowiązywać z upływem roku od dnia rozwiązania umowy o pracę.
• Stosuje się ją,gdy pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
• Jest odpłatna, w umowie strony określają wysokość należnego odszkodowania. Odszkodowanie nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji; odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. W razie sporu o odszkodowaniu orzeka sąd pracy.
• Należy określić zakres zakazu konkurencjiw takiej umowie (rodzaj zakazanej działalności, nazwa czy kategoria podmiotów, na których rzecz nie można pracować lub świadczyć usług).
• Zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.

• ZAKAZ KONKURENCJI JAKO ODRĘBNA UMOWA

Zwracam Twoją uwagę, że umowy o zakazie konkurencji o których mowa powyżej, mają być ustanowione w formie odrębnej umowy, tzn. obok umowy o pracę. I tak w tym zakresie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2.12.2004 r., I PK 80/40:

Odrębna umowa w rozumieniu art. 101¹ § 1 k.p. to umowa niewchodząca w skład umowy o pracę, ale niekoniecznie odrębny, inny dokument. Sporządzenie „odrębnej” umowy o zakazie konkurencji może nastąpić w tym samym czasie i w tym samym dokumencie, co umowy o pracę, może to także nastąpić w oddzielnym dokumencie, w tym samym lub późniejszym czasie, jednakże w czasie trwania stosunku pracy. Sporządzenie jednego dokumentu jest dopuszczalne także w przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zawieranej łącznie z umową o pracę. Nie znaczy to jednak, że zakaz ten (klauzula) wchodzi do treści stosunku pracy jako element umowy. Klauzula jest silnie związana ze stosunkiem pracy, jest to umowa prawa pracy, jest jednak umową odrębną, pochodną od stosunku pracy, ale odnoszącą się do czasu po jego wyekspirowaniu. Klauzula konkurencyjna nie jest objęta umową o pracę, nawet wówczas, gdy zamieszczona jest w treści dokumentu, w którym umowę o pracę spisano.

• ODSZKODOWANIE PO USTANIU STOSUNKU PRACY

Odszkodowanie przysługujące pracownikowi na podstawie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ma być ekwiwalentne. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego 23.05.2012 r., II PK 266/12:

Innymi słowy – zdaniem SN orzekającego w niniejszej sprawie – minimalne odszkodowanie, o którym mowa w art. 101² § 3 KP, oznacza sumę otrzymanych (a nie uśrednionych) składników wynagrodzenia za pracę w okresie równym okresowi obowiązywania zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej (por. J. Iwulski, W. Sanetra, Kodeks pracy – Komentarz, Warszawa 2011, s. 736). Wynagrodzenie to może różnić się od wynagrodzenia umówionego i od wynagrodzenia, które w przyszłości otrzymałby pracownik, gdyby pracował. Niewątpliwie jednak jest świadczeniem ekwiwalentnym w tym sensie, że odnosi się do realnie otrzymanego wynagrodzenia. Odszkodowanie to należy obliczać przy uwzględnieniu tzw. kwot brutto, tj. przed obciążeniem ich koniecznymi daninami o charakterze publicznym.

Obecnie dominujące jest stanowisko sądów, że powyższe odszkodowanie były pracownik powinien otrzymywać w kwotach brutto.

• ZAKAZ KONKUENCJI A COVID-19

Regulacja w tym zakresie znajduje się w art. 15gf ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374 ze zm.) – pkt 1) dotyczy stosunku pracy:

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, strony umowy o zakazie konkurencji obowiązującym po ustaniu stosunku pracy na rzecz których ustanowiono zakaz działalności konkurencyjnej, mogą ją wypowiedzieć z zachowaniem terminu 7 dni.

Na mocy § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz.U. poz. 491 ze zm.) w okresie od dnia 20 marca 2020 r. do odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza się stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Dlatego w tym czasie, każda ze stronu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ma prawo do wypowiedzenia takiej umowy.

Na tym kończę pierwszą część artykułu. Kolejna część będzie dotyczyła zakazu konkurencji w świetle przepisów prawa cywilnego (umowa agencyjna, pozostałe umowy).

Dziękuję za Twoją wytrwałość i przeczytanie artykułu do końca. Zachęcam też do podzielenia się swoim komentarzem:)

*Opracowanie przygotowano w oparciu o „Metodyka sporządzania umów gospodarczych” A. Cempura, A. Kasolik, Wyd. Wolters Kluwer.